گنبد بزرگ آجري مهرآباد (شه مير)
اين بنا گنبدي عظيم آجري در سمت جنوب نيشابور به فاصله 3كيلومتري نيشابور به كاشمر در جاده واقع است در كنار اين گنبد عظيم مربوط به دوره سلجوقيان گنبدي كوچكتر به فاصله 15متري در سمت شمال گنبد بزرگ واقع است كه به دوره ايلخاني نسبت داده شده است. اين بناي آجري كه به دوره سلجوقي نسبت داده شده است به نام هاي شهمير (يا شه مهر) شاه مهر و مهروا خوانده مي شود چنانچه ملاحظه مي شود هر سه اسم (مهر) را دارا مي باشد و به اين سبب ذهن هر جوينده اي را به سمت آئين مهرپرستي ايران باستان رهنمون مي سازند چنانچه گمان مي رود اين بنا در قديم آتشكده اي بوده است به نام آذربرين مهر كه يكي از سه آتشكده مهم زرتشتيان بوده است.
اين بنا داراي يك پلان هشت ضلعي از بيرون و فرعي صليب شكل از درون مي باشد كه مقبره آجري با ابعاد 5/2× 5/1×1 متر با اندود گل و گچ ضلع شمالي آن را احاطه كرده است. اين بنا فاقد تزئينات ويژه مي باشد و فقط از درون حاشيه سه كنج‌ها و قوس‌هاي ورودي با گچ به صورت قوس‌هاي جناغي تزئين شده و در بالاي هر ورودي نيز پنجره‌اي تعبيه شده است. اين بنا چهار ورودي داشته كه اكنون فقط دو ورودي آن قابل استفاده مي باشد و دو ورودي ديگر مسدود گشته اند. دور تا دور گنبد هم چهار پنجره وجود دارد. همچنين طاقچه‌هاي گچي در دور تا دور بنا از درون خود نمايي مي كند و همچنين در بالاي تيزه‌ها پنجره‌هاي مسدود به صورت پنجره‌هاي كور از درون دور تا دور ساقه گنبد را از درون احاطه كرده اند. نماي بيروني بنا هم تقريباً تخريب گشته اما گنبد همچنان مقاوم و پا برجاست و گرچه اضلاع هشتگانه بنا فرسوده و تخريب شده اما بنا از نظر ساختاري و ايستايي آسيب چنداني نديده است. اين بنا آجري با آجرهايي به ابعاد 5× 26× 26 سانتي متر ساخته شده و گنبد آن بي شباهت به گنبد عظيم سلطانيه نيست.
اين بنا در حال حاضر در معرض آسيب هاي فراوان مي باشد. با توجه به این که بنای گنبد بزرگ شادمهر از جمله معدود بناهای دوره‌ی سلجوقی است که پس از حمله ویرانگرانه‌ی مغول در اطراف شهر نیشابور باقی مانده است دارای ارزش معماری بسیار بالایی از نظر تحقیق برای پژوهشگران و جذب توریست می باشد. که این مهم با مرمت و بازسازی این بنای ارزشمند میسر می گردد.
| قدمت | سلجوقی و ایلخانی |
| شماره ثبت | 1549 |
| تاریخ ثبت | 1356/10/05 |